हिवतापाविरुध्द दुहेरी लढाई

माणसांमधला जंतुभार कमी करणे

माणसातल्या हिवतापाच्या जंतूंचे प्रमाण आटोक्यात ठेवण्यासाठी रक्त नमुना पाहणी करून जास्तीत जास्त रुग्णांवर प्राथमिक उपचार (क्लोरोक्वीन) व समूळ उपचार करणे या गोष्टी महत्त्वाच्या आहेत. कधीकधी एखाद्या मर्यादित लोकवस्तीपुरता सार्वत्रिक क्लोरोक्वीनचा वापर केला जातो. (म्हणजे वस्तीवरच्या सगळयांनाच एकदम औषध दिले जाते.) पण सर्वसाधारणपणे हिवतापाच्या सर्व रुग्णांवर एकदम उपचार करता येणे शक्य नसते. यामुळे एकमेकांपासून संसर्गाचे चक्र चालूच राहते. शिवाय संसर्ग झालेल्यांपैकी काहीजणांना थंडीताप अजून यायचा असतो, काही जणांना चालू असतो, काही जणांना येऊन गेलेला असतो. काही जणांना तर शरीरात जंतू असूनही ताप येतच नाही. अशी सरमिसळ परिस्थिती असल्याने संसर्ग झालेले सगळेच एका वेळी उपचाराखाली येणे शक्य नसते. म्हणून लोकांमधल्या संसर्ग झालेल्या व्यक्तींना आढळतील तसे उपचार करावेत. यामुळे समाजातला एकूण जंतुभार कमीत कमी ठेवणे एवढेच आत्ता तरी आपल्याला शक्य आहे.

डास नियंत्रण

हिवतापाचे जंतू डासांच्या शरीरात राहतात आणि वाढतात हे आपण पाहिले. पण डास नष्ट करणे हे वाटते तितके सोपे नाही. डासांचे समूळ उच्चाटन तर शक्यच नाही. पण डासांची संख्या कमी ठेवण्यासाठी अंडी,अळी, कोश, कीटक या चारही अवस्थांत निरनिराळे उपाय करता येतात.

- डासांच्या अळयांविरुध्द अनेक उपाय आहेत. पाण्याच्या पृष्ठभागावर डिझेलसारखे तेल पसरावे. म्हणजे अळयाचे श्वसन बंद पडते. तसेच पॅरिस ग्रीन नावाचे विष पसरवल्याने अळया मरतात.

फवारणी करताना घराची प्रत्येक भिंत, गोठे, इत्यादी फवारणे आवश्यक असते. ज्या भागात फवारणी करायची राहून गेली असेल त्यात डास आश्रय घेतात. पण फवारणीनंतर रंग, शेण, इत्यादीने सारवल्यावर औषध फवारणी निरुपयोगी होते.

डासांचे चावे थांबवणे

आणखी एक गोष्ट करता येईल ती म्हणजे डास आणि मनुष्य यांतला संबंध तोडणे- म्हणजे जंतूचे जीवनचक्रच बंद पडेल. यासाठी डास चावू नये अशी उपाययोजना करावी लागेल. यासाठी दारे- खिडक्यांनाजाळया लावणे, मच्छरदाण्या,डासरोधक उपकरणे, मलम, इत्यादी उपाय आहेत. या सर्वात मच्छरदाणी हा तुलनेने स्वस्त आणि परिणामकारक उपाय आहे.

डासरोधक औषधांचा धूर (उदा. कासव छाप), इत्यादी मध्ये सतत सहा-आठ तास वायुरूप डासरोधक औषध सोडण्याचे तत्त्व असते. यामुळे डास लांब राहतात. शरीराला लावण्याच्या मलमात (उदा. ओडोमास) असेच डास-रोधक औषध वापरलेले असते. मोहरीचे तेलही यासाठी उपयुक्त आहे.

लेखक : डॉ. श्याम अष्टेकर (MBBS, MD community Medicine)

संदर्भ : आरोग्याविद्या