वराह पालन / डुक्कर पालन

• ही जाती भारतात सर्वात जास्त प्रमाणात पालनासाठी वापरण्यात येते.
• अंगाचा रंग सफेद पांढरा असतो ज्यावर थोडे-थोडे काळे ठिपके पहायला मिळतात.
• मिश्र प्रजननासाठी फार उपयुक्‍त जाती
• सर्जनात्मक जाती
• प्रौढ नर डुक्कर ३००-४०० किलो
• प्रौढ मादी डुक्कर २३०-३२० किलो

काळ्या डागांचे पांढरे डुक्कर

• लांब शरीर, लांब लोंबकळते कान आणि लांब नाक
• सर्जनात्मक प्रजनन आणि खाद्याच्या उपयोगात कुशल
• देह यॉर्कशायरच्या बरोबरीचा
• मिश्र प्रजननासाठी उपयुक्‍त जाती
• प्रौढ नर डुक्कर २७०-३६० किलो
• प्रौढ मादी डुक्कर २००-३२० किलो

• भारताच्या काही भागात वापरण्यात येते
• जलद वाढ आणि ड्रेसिंग टक्केवारी जास्त देते.
• मोठ्या यॉर्कशायरच्या तुलनेत एवढे सर्जनात्मक नाही
• प्रौढ नर डुक्कर २५०-३४० किलो
• मादी डुक्कर १८०-२७० किलो

घुंगरू ही डुकराची एक स्‍वदेशी जात आहे आणि ह्याची सर्वप्रथम माहिती उत्तर बंगालहून मिळाली आहे जेथे उच्‍च प्रजोत्‍पादन व अपुर्‍या अन्नपुरवठ्यावरदेखील जगण्‍याची क्षमता असल्‍यामुळे स्‍थानिक लोकांमध्‍ये ही जात लोकप्रिय आहे. ही जात स्‍वयंपाकघरातील उरलेल्या अन्नपदार्थांवर आणि शेतीमधील सह-उत्‍पादांवर पोट भरून उच्च दर्जाच्या पोर्कचे (डुकराचे मांस) उत्‍पादन करते. घुंगरू बहुतेक काळ्या रंगाचे व थेट बुलडॉगसारख्‍या चेहर्‍याचे असते तसेच एकावेळी 6-12 पिले देते ज्‍यांचे जन्‍माच्‍या वेळचे वैयक्तिक वजन सुमारे 1.0 किलोग्राम आणि दूध सोडल्‍यावर 7.0 ते 10.0 किलोग्राम असते. ह्याचे नर व मादी फार नरम स्‍वभावाची व हाताळण्‍यास सोपी असतात. प्रजनन स्‍थळावर स्वच्छता राखून त्‍यांचा सांभाळ केला जातो तसेच पावसावर अवलंबून असलेल्‍या शेतीसाठी हे प्रामुख्‍याने एका विम्‍याच्‍या स्‍वरूपात काम करतात.

रानी (गुवाहाटी) येथील राष्‍ट्रीय डुक्कर संशोधन केंद्रात घुंगरू डुकरांचा सांभाळ पशुसंवर्धनाच्‍या शास्त्रीय पध्‍दतीने मानकीकृत प्रजनन, भोजन, आणि पालन पध्‍दतीने केला जात आहे. भविष्‍यकाळातील प्रजनन कार्यक्रमांसाठी तसेच त्‍यांच्‍या प्रजननसंबंधी शक्यतांचे मूल्‍यांकन करण्‍यात येत आहे आणि ही स्‍वदेशी जात उत्‍पादनक्षमता व प्रजनन क्षमतांच्‍या बाबतीत फार चांगले निकाल दाखवते आहे. संस्‍थेच्‍या फार्मवर पाळलेल्या इतर स्‍वदेशी जातींच्‍या डुकरांपेक्षा ह्या जातीच्‍या काही निवडक माद्यांनी 17 पिलांना जन्‍म दिला आहे.

यॉकशायर मादी (मादी)

• प्रजननासाठी समूहातून चयन करतांना बाजार वजनाप्रमाणे करावा जसे, जनावराचे वजन ९० किलो असावे
• मादीचे चयन करतांना जी जास्तीत जास्त फेरो आणि मोठ्या प्रमाणात लिटर देणारी असावी
• ज्याला बाजारात चांगला भाव मिळतो आहे आणि जी बाजारात लवकर पोहचलेली असेल
• अशा माद्यांचे चयन करणे लाभदायक आहे ज्यांची रोजची वाढ चांगल्या प्रमाणात आहे आणि लिटर देखील चांगले आहे आणि बाजारात भाव चांगला आहे.

यॉर्कशायर बोअर (नर)

• नराचे चयन फार महत्वाचे आहे, विशेषत: एका लघु फार्म किंवा युनिटसाठी
• डुक्कर एका ब्रीडरकडून घ्‍यावे जेथे त्याचे प्रदर्शन आणि पर्याप्त माहिती राखली जाते
• डुक्कर अशा स्त्रोतातून निवडण्यात यावे जे जास्तीत जास्त फेरो आणि मोठ्या प्रमाणात लिटर देते
• चांगले डुक्कराचे ९० किलो वजन ५-६ महिन्यात असते आणि ते हाता-पायाने भक्कम असेल.
• दुग्धपान सोडलेले पिलू ९० किलो वजनाचे असल्यास उत्तम असते.

• डुकराची माता जास्त दुग्ध उत्‍पादन करणारी आणि ८ किंवा जास्त पिले असलेली असावी. दुग्ध वजन (५६ दिवशी) प्रती लिटर देणार्‍या मादीचे वजन १२० किलो असावे आणि युवा मादीचे वजन १५० किलो पेक्षा कमी नसावे
• नर किंवा मादीचे शारीरिक वजन ६ महिन्यात ९० किलो पर्यंत पोहोचलेले असावे.
• डुकराचे पर्याप्त उंची आणि शारीरिक सखोलता व्यवस्थित असावी, ते चांगल्या प्रतीच्‍या मासपेशींयुक्‍त आणि ट्रिम असावे.
• डुक्कर हाता-पायाने भक्क्म असावे
• डुकराचा मागचा आकार आपल्या देशात अजून तरी गृहित धरला जात नाही. तरी पूर्ण वाढ झालेल्‍या जनावराचा पाठचा भाग ४ सें.मी. किंवा त्यापेक्षा लहान आणि युवा पिलात ३.२ सें.टी किंवा लहान असावा.
• मादीमध्ये १२ सम अंतरीय कार्यात्मक निपल असावेत. अकार्यात्मक किंवा अंध निपल असणार्‍या मादीचा समावेश करु नये कारण असे निपल दुग्ध देण्यास कमी किंवा असमर्थ असतात आणि हा आजार आनुवांशिक असतो.
• दोन्ही ब्रुसेलोसिस आणि लेप्टोस्पायरोसिससाठी नकारात्मक रक्त परीक्षण चयन करणे आवश्यक आहे आणि डुकराला स्वाईन फिवरचे लसीकरण करणे आवश्यक आहे.
• डुक्कर हे सशक्त आणि रोगमुक्‍त असावे

जमीन खडबडीत असावी आणि पाणीरहित साधारण नेहमीची असावी. नाली व्यवस्थि‍त असावी जेणे करुन पाणी बाहेर वाहू शकेल. साधारण गावाकडे डुक्कर घर हे ३ मी X २.४ मी किंवा ३ मी X ३ मी असे सम आकाराचे किंवा थोडे मोठे खुले शिवार घेता येते. भिंती १.२-१.५ मी जमीनीपासून उंच असाव्या. फॅरोईंगसाठी काही जागा ह्या फॅरो जागांमध्ये रुपांतरि‍त करता येतील ज्यात संरक्षण जी.आय पाईप ५ सेंमी डायामिटरचा किंवा २०-२५ सें.मी जमीनीपासून आणि भिंतींच्या बाजूने लावता येतो. तसेच संरक्षण कंपाउंड बरोबरच, पिलांना वावरण्यासाठई साठी भिंतीजवळ वेगळी भिंत टाकून त्यांना वेगळी अशी जागा करता येते. ही जागा साधारण ०.७५ मी X २.४ मी कक्षेत असावी. बर्‍याच जागांमध्ये साधारण जमीन असते.

जास्त वेळ उन लागल्याने डुक्कर गरम होते. सावलीने त्यांचे मरणाचे प्रमाण कमी होते आणि त्यांची प्रजनन क्षमता गरमीत वाढते. पण, पेनच्या आजूबाजूला छोटी झाडे लावणे देखील गरजेचे आहे ज्याने (ठंडावा) थंडपणा राहतो. पण सतत सावली आणि अंधार राहील अशी झाडे लावणे गरजेचे नाही कारण त्याने परजीव वाढण्याची शक्यता वाढते.

डुकरांना घाम येणार्‍या ग्रंथी कमी असतात. उन्हाळ्यात आणि प्रजनन काळात डुकरांना विहार करण्यासाठी चिखलाची गरज भासते. घाणरड्या नाल्या पेक्षा कृत्रिमरित्या तयार केलेला चिखलाचा डोह ज्याला योग्य नाली आहे असा उपयोगी पडतो. चिखलाच्या खड्ड्याचा साधारण आकार आणि संख्या जनावराच्या आकाराप्रमाणे खालील तक्त्त्यात दिलेला आहे.

गुटगुटीत पिली हे साधारण १२-१४ महिन्यात वाढून फोरो होते. हे त्याच्या वयापेक्षा वाढीवर जास्त अवलंबून असते. गिल्टचे वजन प्रजनना आधी कमीतकमी १०० किलो असावे. प्रजनन काळात अंडे किंवा बिजोत्पादनाचा काळ वाढतो. दुस-या ते तिस-या पाळी पर्यंत प्रजनन रोखण्याचा फायदा होतो. लिटरची संख्या वाढते जसजशी गर्भ संख्या वाढते साधारण ५ ते ६ लिटर. म्हणून प्रजनन समूहातून सोवची निवड फार उपयुक्‍त असते कारण त्या नंतर लिटर संख्या कमी कमी होत जाते.

डुकरात मासिक चक्राचचा साधारण काळ हा २१ दिवस असतो. मासिक चिन्ह ५ ते ७ दिवस राहतात ज्यात सूज राहते आणि स्त्राव होतो. पाळईच्या काळीत मधून मधून मुत्र देखील विसर्जीत होते, कमी अन्न सेवन, वाढ आणि सेवेसाठी तत्पर उभे राहणे, कान ताठ होणे आणि मागे दाब दिल्यास कमी हालचाल होते. मागे दाब देऊन योग्य प्रजनन काळ शोधला जातो. जे जनावर प्रजनन योग्य असेल त्याला नर डुकरापाशी आणून ठेवण्यात येते जेणे करुन गर्मी वाढते आणि प्रजनन चिन्ह स्पष्ट होतात.

प्रजननाचा योग्य काळ म्हणजे पहिल्या दिवशीचा अर्ध काळ किंवा दुस-या दिवशीचा पुर्व काळ पाळीच्या अवधीत. ब-याच नर- मादी दुस-या दिवशी देखील गर्मी दाखवित असतात. अशा परिस्थितीत जनावरांना परत प्रजनन करवावे किंवा १२-१४ तासांच्या अंतरावर परत प्रजनन करवावे. या प्रक्रियेने समूहात उच्च गर्भाधान दर सुनिश्चित होईल.
फेरोईंग नंतर सोव हे १ ते ४ दिवसात गर्भ दशविते. ह्या दिवसात त्यांना अन्न देऊ नये. विनिंग नंतर सोव बर्मीत येते साधारण २ ते १० दिवसांनी. पण त्यांना प्रजननात घेणे हे दुस-या दुग्ध प्रजनन काळानंतर योग्य ठरते. वाढ झालेल्या जनावरावर प्रजनन योग्य होण्यासाठी लक्ष ठेवले पाहिजे. जर संबंधानंतर सोव गर्भ धारण करत नसेल तर त्यांना समूहातून बाहेर ठेवणे योग्य.

संबंधा आधी नर आणि मादीला खायला घालण्याच्या पद्धतीला फ्लेशिंग म्हणतात. सोवला आणि गिल्टला प्रजननाच्या ७ ते १० दिवस आधी चांगल्या दर्जाचे ग्रोवर खाद्यान्‍न खायला घातले जाते जेणे करुन त्यांची प्रजनन क्षमता वाढते. संबंधानंतर सोव आणि गिल्ट ला प्रमाणबध्द अन्न ६ अठवड्याचा गर्भ राहीपर्यंत दिले जावे आणि मग संपूर्ण आहार सुरु करावा.

सोवचा गर्भार काळ हा १०९-१२० दिवस किंवा साधारण ११४ दिवस असा असतो. गर्भार जनावर हे वेगळया गटात राहि‍ले पाहिजे आणि नवीन जनावरांमध्ये एकत्र करु नये, म्हणजे त्यांच्यात मारामार्‍या होऊन गर्भपात होणार नाही. गर्भ काळात गर्भवती सोव आणि गिल्टला वोगळ्या समूहात ठेवणे हे योग्य. ३ एम2 ची कोरडी जागा प्रत्येक सो साठी असावी. गर्भवतीला रोज सकाळी चरण्याची व फिरण्याची परवानगी असावी. चरण्याची जागा ही स्वच्छ असावी.

फोरोईंग काळ हा डुक्कर पालनात फार कठीण काळ असतो. फोरोईंगच्या काळात आणि फेरोईंगच्या पहिल्या आठवड्यात मृत्यूची संख्या जास्त असते. सोवला फोरो पेन मध्ये फोरो करता येते किंवा संरक्षण आणि हलण्यास जागेत फोरो करतात. रांगण्याची जागा आणि संरक्षण हे एका चांगल्या पेन मध्ये योग्य असावे. २४ºC ते २८ºC चे तपमान असावे जो पर्यंत पिले ३ ते ४ दिवसाची होत नाहीत आणि पिले ६ आठवड्याची झाल्यावर १८ºC ते २२ºC चे तपमान असावे. ४५ सेंमी जमीनीपासून आणि सुरक्षित गरम दिवे पेन मध्ये लटकवावे. फेरो पेन सोव ठेवण्याआधी स्वच्छ करण्यात यावे. हयाने पिलांच्या रोगराईचे प्रमाण कमी होईल. बाळंत होण्याच्या साधारण १ आठवडा आधी सोवला फेरोपेन मध्ये आणावे जेणे करुन तिला त्या जागेची ओळख होऊन ती तेथे रुळेल. तिला फोरो पेन मध्ये आणण्याआधी धुणे गरजेचे आहे. खाण्याचे खाद्यान्‍न जास्त प्रमाणात ठेवावे ज्यात गव्हाचा कोंडा जास्त असावा. अन्नाचे प्रमाण हे साधारण एक (त्रुतिअंश) तृतीयांश कमी करावे बाळंत होई पर्यंत. बाळंत वेळे कडे लक्ष ठेवण्यासाठी सोव वर लक्ष ठेवणे गरजेचे आहे आणि बाळंत होण्याच्या १२ तास आधी तिला खाण्यास देऊ नये.

सोव बाळंत होत असतांना तिला मदत करण्यासाठी मदतगार सज्ज असावा. नाहीतर पिले मरतात. २-३ तास संपूर्ण बाळंतपण होण्यास लागतात. पिलांना बाळंत झाल्यावर लगेच बाजूला करावे आणि गरम जागी रांगण्याच्या जागी ठेवावे. प्रत्येक पिलांस स्वच्छ करावे आणि त्यांचा श्वासोश्वास उत्तम आहे की नाही हे पहावे. नाळ ही बेंबीच्या २-५ सेंमी दूर बांधावी, आणि स्वच्छ निर्जंतूक आयोडीन मध्ये बुडविलेल्या ब्लेडने कापावी. बाळंतपणानंतर पिलांना दुग्धपान करु द्यावे. २ तासात ते स्थिरावतात. २४ तासात ते ८-१० वेळा दुग्धपान करतात. पहिले १ ते २ आठवडे सोवचा पिलांवर पाय तर पडणार नाही ना याची काळजी घ्यावी.

पिलांना ४ जोड्या धारदार दात असतात, आणि २ जोड्या जबडे. त्याचा पिलांना काहीही उपयोग नसतो आणि त्यामुळे सोवला दुग्धपानाच्या वेळी जखमा होऊ शकतात. जन्मानंतर ह्या दातांची छाटणी केल्‍याने पुढील संकट टळते.