ज्वारीवर थंड हवामानामुळे मावा कीड

सध्या पडणाऱ्या थंडीमुळे ज्वारीवर माव्याचा प्रादुर्भाव होण्याची दाट शक्‍यता आहे. मागील काही वर्षांच्या निरीक्षणातून, डिसेंबरच्या दुसऱ्या ते तिसऱ्या आठवड्यात तापमान 14 अंश सेल्सिअसच्या खाली गेल्यावर ज्वारीमध्ये मावा किडीचा प्रादुर्भाव वाढल्याचे आढळून आले आहे. या थंड काळात ज्वारीवरील मावा किडीवर उपजीविका करणाऱ्या मित्र किडी जसे लेडी बर्ड बीटल, क्रायसोपा व सिरफीड माशी यांची क्रियाशीलता कमी होते.

• मावा किडीचा प्रादुर्भाव ज्वारीच्या खालून तिसऱ्या पानांवर सर्वप्रथम आढळून येतो. वातावरण पोषक असल्यास तीन ते चार आठवड्यांत सर्व पानांवर तसेच ज्वारीचे कांडे, सरताळे कणसावरही वाढत जातो.
• पिकाच्या दाणे भरण्याच्या अवस्थेत प्रादुर्भाव आढळल्यास उत्पादनावर कमी परिणाम दिसतो. मात्र पीक निसवणीच्या किंवा त्यापूर्वीच्या अवस्थेत असल्यास धान्य तसेच कडबा उत्पादनात 15 ते 20 टक्‍क्‍यापर्यंत घट आढळून येते.

नुकसानाचा प्रकार

• या किडीचे प्रौढ व पिले पानाच्या खालच्या बाजूस राहून रस शोषतात, त्यामुळे पाने आकसून मागील बाजूस वळतात.
• किडीचा प्रादुर्भाव जास्त प्रमाणात असल्यास पाने तांबडी पडून वाळून जातात. पर्यायाने झाडाची वाढ खुंटते.
• पिकाच्या पोटरी अवस्थेत मावा प्रादुर्भाव आढळल्यास कणसे बाहेर पडत नाहीत किंवा अर्धवट बाहेर पडतात. अशा कणसात दाणे भरण्याचे प्रमाण अत्यंत कमी असते.
• मावा किडीने केलेल्या जखमेमुळे पानातील साखरयुक्त द्राव बाहेर येतो. तसेच किडीच्या शरीरातून बाहेर पडणाऱ्या साखरयुक्त चिकट द्रवामुळे ज्वारीची पाने चिकट होतात. याच अवस्थेला "चिकटा' असे म्हणतात. या चिकट द्रवावर वातावरणातील काळी बुरशी वाढते. पानातील अन्न तयार करण्याच्या प्रक्रियेवर त्याचा विपरीत परिणाम होऊन धान्य व कडबा उत्पादन घटते. त्याच प्रमाणे या चिकट द्रवामुळे पीक काढणी व मळणीमध्ये अनेक अडचणी येतात. तसेच धान्याची व कडब्याची प्रत खराब होते.

नियंत्रण व्यवस्थापन

माव्याचे एकात्मिक नियंत्रण व्यवस्थापन करतेवेळी पेरणीची वेळ, वाणाची निवड, पिकाची वेळोवेळी पाहणी तसेच झाडांवर असलेल्या मित्र किडींची संख्या या बाबी लक्षात घ्याव्यात.

• पेरणीची वेळ : उशिरा पेरणी झालेल्या ज्वारीवर माव्याचा प्रादुर्भाव जास्त आढळून येतो. तसेच पिकाच्या बाल्य अवस्थेत माव्याचा प्रादुर्भाव झाल्यास पूर्ण पीक हातातून जाण्याची शक्‍यता असते, त्यामुळे रब्बी ज्वारीची पेरणी ऑक्‍टोबरच्या पहिल्या पंधरवड्यात उरकून घ्यावी.
• वाणाची निवड : पेरणीसाठी माव्यास कमी बळी पडणारे किंवा माव्यास प्रतिकारक्षम उदा. परभणी ज्योती, मालदांडी अशा वाणाची निवड करावी.
• पिकाची पाहणी : थंडीचे प्रमाण वाढू लागताच ढोबळ मानाने सांगायचे झाल्यास घरातील खोबरेल तेल गोठू लागल्याबरोबर पिकाची वेळोवेळी पाहणी करावी. पाहणी करताना ज्वारीची खालची पाने उलटी करून पाहावे. जेणे करून माव्याचा प्रादुर्भाव आढळून येताच योग्य ती उपाययोजना करता येईल.
• मावा खाणाऱ्या मित्र किडी : माव्यावर उपजिविका करणाऱ्या मित्र किडी जसे लेडी बर्ड बीटल, क्रायसोपा व सिरफिड माशी यांच्या अळ्या 3 ते 4 प्रति पान आढळल्यास कीटकनाशकाची फवारणी करण्याची गरज नाही.
• कीटकनाशकाची फवारणी : माव्याचा प्रादुर्भाव कमी प्रमाणात असल्यास प्रथम 5 टक्के निबोंळी अर्काची फवारणी करावी. त्यानंतर 15 दिवसांनी व्हर्टिसिलीयम या बुरशीजन्य जैविक कीटकनाशकाची 40 ग्रॅम प्रति 10 लिटर पाण्यात मिसळून दुसरी फवारणी करावी.

या उपायाने कीड नियंत्रणात न आल्यास खालील नमूद केलेल्या रासायनिक कीटकनाशकांपैकी एकाची प्रति 10 लिटर पाण्यात मिसळून फवारणी करावी.
1. डायमिथोएट (30 टक्के प्रवाही) : 10 मि.लि.
2. थायामेथोक्‍झाम (25 टक्के दाणेदार) : 3 ग्रॅम
3. इमिडाक्‍लोप्रीड (17.8 टक्के प्रवाही) : 3 मि. मि.
4. ऍसिटामाप्रीड (20 टक्के दाणेदार) : 4 ग्रॅम
संपर्क - पी. पी. अंबिलवादे, 9420886604
(ज्वारी संशोधन केंद्र, वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठ, परभणी)

स्त्रोत: अग्रोवन