जर्मनी

जर्मनी

मध्य यूरोपातील औद्योगिक दृष्ट्या व आर्थिक दृष्ट्या प्रगत राष्ट्र. जर्मनीला ‘यूरोपचे हृदय’ असे म्हणतात. ट्यूटॉनिक भाषा बोलणारे लोक या देशात राहतात. हा देश ४७° १६' उत्तर अक्षांशापासून ५५°उत्तर अक्षांशापर्यंत व ६° पूर्व रेखांशापासून १५° पूर्व रेखांशापर्यंत पसरला आहे. १९४९ मध्ये या देशाचे प. जर्मनी व पूर्व जर्मनी अशा दोन राजकीय भागांत विभाजन झाले. उत्तर सीमेलगत उत्तर समुद्र, बाल्टिक समुद्र व डेन्मार्क; प. सीमेलगत नेदर्लंड्स, बेल्जियम आणि फ्रान्स; दक्षिण सीमेलगत स्वित्झर्लंड, ऑस्ट्रिया व चेकोस्लोव्हाकिया व पूर्व सीमेलगत पोलंड हे देश आहेत. या देशाचे एकूण क्षेत्रफळ ३,५६,७७९ चौ. किमी. असून लोकसंख्या ७,९०,५२,६५१ होती (१९७३). एकूण लोकसंख्येपैकी ७०% ते ७२% लोकसंख्या मोठमोठ्या शहरांत केंद्रित झाली आहे.

भूवर्णन

भूपृष्ठरचनेच्या दृष्टीने जर्मनीचे तीन भागांत विभाजन करता येते. अगदी उत्तरेकडे उत्तर समुद्र आणि बाल्टिक समुद्र यांच्या किनाऱ्यालगत सखल मैदानी भाग पसरलेला आहे. तो फ्रान्सच्या नैर्ऋत्य भागापासूनपूर्वेकडे सोव्हिएट रशियापर्यंत पश्चिम-पूर्व असा पसरलेला आहे. उत्तर जर्मनीचा सु. २/३ भाग यात मोडतो.पूर्वेकडे ओडर व पश्चिमेकडील एल्ब या नद्यांच्या मुखाजवळील भाग सुपीक असून इतर भाग रेतीमिश्रित जमिनीचा आहे.

या मैदानी प्रदेशाच्या दक्षिणेस दक्षिण जर्मनीतील उंचवट्यांचा पठारी प्रदेश आहे. हा संपूर्ण भाग टेकड्यांनी व्यापलेला असून जंगलांनी आच्छादिलेला आहे. नद्यांच्या खोऱ्यांमुळे हा भाग विदीर्ण झाला आहे.

या देशाचा अगदी दक्षिण भाग उंच अशा पर्वतांनी व्यापलेला आहे. नैर्ऋत्य भागात ब्लॅक फॉरेस्ट नावाचा पर्वत, आग्नेय भागात एर्ट्‌सगबिर्ग (ओर) पर्वत व संपूर्ण दक्षिण भाग बव्हेरियन पर्वतरांगांनी व्यापलेला आहे. या पर्वतीय प्रदेशातील ब्लॅक फॉरेस्ट पर्वतमालेतून डॅन्यूब नदी उगम पावते.

उत्तरेकडील किनाऱ्यालगतच्या मैदानी प्रदेशाचे दोन भागांत विभाजन करता येते. हे दोन्ही भाग हिमनदीबरोबर वाहत आलेल्या गाळाच्या संचयनांनी निर्माण झाले आहेत. जटलंड द्वीपकल्पाचा भाग अंत्य हिमोढापासून निर्माण झाला असून रेतीमिश्रित मृदेचा आहे. त्यामुळे नापीक व विरळ लोकसंख्येचा आहे. ब्रेमेनपासून पूर्वेकडे पोलंडच्या सीमेपर्यंतचा मैदानी प्रदेश नद्यांच्या गाळाच्या संचयनाने निर्माण झाला असून तो सुपीक आहे. याच्या अगदी पश्चिम भागात रुर नदीच्या सुपीक खोऱ्याचा समावेश होतो.

जर्मनीच्या मध्यवर्ती उंचवट्याच्या भागाची भूपृष्ठरचना क्लिष्ट स्वरूपाची आहे. या भागात सुप्त ज्वालामुखीशंकू व विदीर्ण पठारे यांचा समावेश होतो. संपूर्ण भाग दाट जंगलाने व्यापलेला आहे व नद्यांच्या खोऱ्यांमुळे या भागातील टेकड्यांच्या रांगा विखंडित झाल्या आहेत. या भागात नद्यांची खोरी सुपीक असून सखोल शेती होते. या भागातील नद्यांच्या आणि सरोवरांतील पाण्यापासून फार मोठ्या प्रमाणावर विद्युत् शक्ती निर्माण केली जाते, तसेच या प्रदेशात खनिज संपत्ती सापडत असल्यामुळे उद्योगधंद्यांची वाढ झाली आहे. सपाट प्रदेशात व नद्यांच्या खोऱ्यांत दाट लोकसंख्या आहे. सॅक्सनी पठारी प्रदेशात लोकसंख्येचे प्रमाण जास्त आहे. या प्रदेशाच्या पश्चिम, वायव्य आणि पूर्व सीमांलगतच्या भागांत उद्योगधंद्यांची फार वाढ झाली आहे.

 

स्त्रोत: मराठी विश्वकोश