गहू पिकावरील मावा किडीकडे नको दुर्लक्ष

गहू कांडी धरण्याच्या अवस्थेत असताना मावा किडीचा प्रादुर्भाव वाढतो. किडीची पिल्ले व प्रौढ पानांच्या पाठीमागच्या बाजूस, कोवळे शेंडे; तसेच खोडावर समूहात राहून पेशीरस शोषून घेतात. प्रादुर्भावाची लक्षणे तपासून लगेचच उपाययोजना कराव्यात.
गहू पिकाची पेरणी नोव्हेंबर व ऊस असलेल्या क्षेत्रात डिसेंबरअखेरपर्यंत पूर्ण झाली आहे. सध्या रात्रीचे तापमान 6 ते 8 अंश सेल्सिअस आणि दिवसाचे तापमान 26 ते 28 अंश सेल्सिअस आहे. पेरणीपासून काही काळ ढगाळ वातावरण व गारपिटीसह पाऊस झाला आहे. जवळपास एक महिन्यापासून थंडी टिकून आहे. ही थंडी मावा किडीच्या वाढीसाठी उपयुक्त आहे. अनेक ठिकाणी मावा किडीचा प्रादुर्भाव वाढत असल्याचे दिसून आले आहे. - मावा किडीचा प्रादुर्भाव तीव्रता ही जातीपरत्वे व पिकाच्या वाढीच्या अवस्थेनुरूप वेगवेगळी असते. सुरवातीच्या 30 ते 35 दिवसांचे पिकावर किडीचा प्रादुर्भाव कमी किंवा नगण्य स्वरूपात दिसून येतो. 
जशी पिकाची वाढ होऊन पीक कांडी धरण्याच्या अवस्थेत येतेवेळी मावा किडीचा प्रादुर्भाव वाढतो. वेळीच उपाययोजना न केलेल्या किडीमुळे 80 ते 90 टक्के नुकसान होऊ शकते.

प्रादुर्भाव

1) मावा कीड साधारपणे 2 ते 3 मिमी लांबीची फिक्कट पिवळसर हिरवट रंगाची असून, या किडीच्या शरीराच्या पाठीमागच्या बाजूस दोन नलिकांसारखे अवयव असतात. या किडीची पिल्ले व प्रौढ पानांच्या पाठीमागच्या बाजूस, कोवळे शेंडे तसेच खोडावर समूहात राहून त्यातील पेशीरस शोषून घेतात. त्यामुळे गहू पिकाची पाने पिवळसर रोगट होतात. 
2) ही कीड मधाप्रमाणे गोड चिकट द्रव विष्ठेवाटे पानांवर, खोडावर व गव्हाच्या कोवळ्या शेंड्यांवर टाकते. त्यावर काळी बुरशी वाढून पानाची प्रकाशसंश्‍लेषण क्रिया बंद होते. पीक उत्पादनात मोठी घट येते. 

आर्थिक नुकसान पातळी

साधारणपणे दहा मावा कीड (पिले/प्रौढ) प्रतिझाड किंवा फुटवा दिसल्यानंतर खालील उपाययोजना कराव्यात.

उपाययोजना

• शेतामध्ये पिवळे चिकट कार्ड (स्टिकी ट्रॅप) चा वापरावेत. परिणामी शेतात पंख असलेली मावा कीड उडताना या कार्डला चिकटते. त्यावरून मावा किडीचा प्रादुर्भाव त्वरित लक्षात येतो.
• जैविक उपाय
• व्हर्टीसिलिअम लेकॅनी किंवा मेटॅरायझिम ऍनिसोप्ली 40 ग्रॅम प्रति 10 लिटर पाण्यात मिसळून 10 ते 15 दिवसांच्या अंतराने दोन वेळा फवारणी करावी. या उपयुक्त जैविक कीटकनाशकातील बुरशीचे बिजाणू मावा किडीच्या शरीराशी संपर्कात येऊन किडीला रोगग्रस्त करतात. हवेत, जमिनीत व पिकावर या बुरशीचे बीजाणू असल्याने किडीचे नियंत्रण मिळण्यास मदत होते.
• वरील उपायांनी कीड नियंत्रित होत नसेल, तर थायामेथोक्‍झाम (25 टक्के) 1 ग्रॅम प्रति 10 लिटर पाण्यातून एक फवारणी करावी.

मावा किडीचा प्रादुर्भाव लक्षात घ्या

• अनेक वेळा शेतकरी मावा किडीमुळे पानावर जमलेल्या चिकट द्रवामुळे वाढलेल्या बुरशीला शेतकरी तांबेरा समजतात. तांबेरा रोग नियंत्रणाचे उपाय करतात. हे टाळण्यासाठी मावा किडीचा प्रादुर्भाव जाणून घ्या.
• तांबेराचे दोन प्रकार असून, नारिंगी तांबेरा पानांच्या पृष्ठभागावर; तसेच खोडावर आढळून येतो. महात्मा फुले कृषी विद्यापीठाने विकसित केलेले पंचवटी, गोदावरी, त्र्यंबक, एनआयएडबल्यू 34, तपोवन किंवा नेत्रावती हे सर्व वाण तांबेरा प्रतिकारक आहेत.
• माव्याचा प्रादुर्भाव ओळखण्यासाठी चिकट द्रवाच्या स्वरूपातील काळ्या बुरशीच्या ठिकाणी बारीक काठीने किंवा गव्हाच्या पानाच्या सहायाने स्पर्श केल्यास माव्याची हालचाल होताना सहज दिसते.
• डॉ. संजय पाटील ः 7588036448

(लेखक कृषी संशोधन केंद्र, निफाड येथे कार्यरत आहेत. )

स्त्रोत: अग्रोवन