अपराध आणि शिक्षा/दंड, फिर्याद आणि संयुक्‍त तडजोड

CGST/SGST अधिनियमात विहीत करण्यात आलेले गुन्‍हे /अपराध कोणते आहेत?

CGST/SGST अधिनियमांतर्गत प्रकरण XVI मध्ये अपराध आणि दंड संबंधित क्रमवार सूची देण्यात आलेली आहे. कलम 10 अंतर्गत तडजोडीस पात्र नसतांना करपात्र व्यक्‍तीने संयुक्‍त तडजोडीचा लाभ घेतल्यास विहित करण्यात आलेले दंड, या व्यतिरिक्‍त कायद्याच्या कलम 122 मध्ये २१ गुन्‍हे /अपराधांची सूची देण्यात आली आहे. सदर गुन्‍हे /अपराध खालीलप्रमाणे आहेत :-

1. बीजका शिवाय पुरवठा करणे किंवा खोट्या/चुकीच्या बीजकाव्दारे पुरवठा करणे;
2. पुरवठा केल्याशिवाय बीजक निर्गमित  करणे;
3. तीन महि-यांपेक्षा जास्त कालावधीसाठी जमा केलेल्या कराच्या रकमेचा भरणा न करणे;
4. तीन महि-यांपेक्षा जास्त कालावधीसाठी CGST/सग्स्ट अधिनियमांचे उल्लघंन करून जमा केलेल्या कराच्या रकमेचा भरणा न करणे;
5. कलम 51 अंतर्गत स्रोतावर वजा करण्यात येणाऱ्या कराची वजावट न करणे किंवा वजावट कमी करणे किंवा स्रोतावर वजा करण्यात येणारा कर न भरणे;
6. कलम 52 अंतर्गत कराचे संकलन न करणे किंवा कराचे कमी संकलन करणे किंवा संकलित केलेला कर न भरणे;
7. वस्तू/मालाच्या आणि/किंवा सेवांच्या प्रत्यक्ष पावती शिवाय इनपूट टॅक्‍स क्रेडिटचा लाभ घेणे / वापर करणे;
8. फसवणुकीने कोणताही परतावा मिळवणे;
9. कलम 20 चे उल्लंघन करून इनपूट सेवा वितरकांकडून इनपूट टॅक्‍स क्रेडिटचा लाभ घेणे / वितरित करणे;
10. कर अदा करण्याचे चुकविण्याच्या हेतूने खोटी माहिती पुरविणे किंवा खोट्या आर्थिक नोंदी करणे किंवा खोटे लेखे / दस्तऐवज सादर करणे;
11. कर भरण्यास जबाबदार असले तरी नोंदणी न करणे;
12. नोंदणी तपशीलासंबंधी खोटी माहिती सादर करणे, नोंदणीसाठी अर्ज दाखल करताना किंवा नंतर;
13. कोणत्याही अधिकाऱ्याला त्याचे कर्तव्य पालन करण्यासाठी प्रतिबंध करणे किंवा परावृत्त करणे;
14. विहित दस्तऐवजांशिवाय वस्तू/मालाची वाहतूक करणे;
15. उलाढालीची माहिती दडवून ठेवणे परिणामत: कर चुकविणे;
16. अधिनियमात नमूद केलेल्या पद्धतीनुसार लेखे/दस्तऐवज राखण्यात निष्क्रियता किंवा अधिनियमात नमूद केलेल्या कालावधी पर्यंत लेखे/दस्तऐवज सांभाळून ठेवण्यात निष्क्रिय असणे;
17. अधिनियम/नियमांनुसार अधिकाऱ्याला आवश्यक असलेली माहिती सादर करण्यात निष्क्रियता किंवा कोणत्याही कार्यवाहीच्या दरम्यान खोटी माहिती / दस्तऐवज सादर करणे;
18. जप्तीयोग्य कोणत्याही वस्तू/मालाचा पुरवठा/वाहतूक/साठा करणे;
19. अन्‍य व्यक्‍तीचा GSTIN वापरून बीजक किंवा दस्तऐवज निर्गमित,करणे;
20. कोणत्याही वस्तुनिष्ठ पुराव्यात अनधिकृत बदल करणे/पुरावा नष्ट करणे;
21. अधिनियमांतर्गत रोखून ठेवलेला/जप्त केलेला/ताब्यात घेतलेला माल निकाली काढणे /अनधिकृत बदल करणे;

"दंड" (Penalty) या संज्ञेचा अर्थ काय?

CGST/SGST अधिनियमात "दंड" या शब्दाची व्याख्या केलेली नाही, न्‍यायनिर्णयांमध्ये नमूद केल्याप्रमाणे अणि न्‍यायशास्त्राच्या सिद्धांतामध्ये विहित केल्यानुसार खाली नमूद केल्याप्रमाणे शिक्षा/दंड यांचे स्वरूप आहे.

• तात्पुरती शिक्षा किंवा विशिष्ट अपराध/गुन्‍हा  केल्याबद्दल शिक्षा/दंड म्हणून अदा करावी लागणारी, कायद्यातील तरतुदीनुसार लादलेली रक्‍कम ;
• कायद्याने किंवा करार संविदेने लादलेली शिक्षा/दंड, काही करण्यासाठी किंवा जे कार्य करणे पक्षकाराचे कर्तव्य होते त्यात निष्क्रिय ठरल्यास.

दंड लागू करताना कोणत्या सर्वसाधारण शिस्तींचे पालन केले पाहिजे?

दंड लादणे/वसूल करणे हे काही विशिष्ट शिस्तविषयक व्यवस्थेच्या अधीन आहे, जे न्‍यायशास्त्र, नैसर्गिक न्‍यायतत्त्वे अणि आंतरराष्ट्रीय व्यापार आणि करार व्यवस्था नियंत्रित करणाऱ्या तत्त्वांवर आधारित आहे. सदर सर्वसाधारण शिस्तीबाबतची तत्त्वे अधिनियमाचा कलम 126 मध्ये जतन केलेली आहेत. त्याप्रमाणे :

• कारणे दाखवा नोटिस निर्गमित  केल्याशिवाय आणि प्रकरणाची योग्य सुनावणी झाल्याशिवाय शिक्षा/दंड लादता येणार नाही, ज्या व्यक्‍ती विरुध्द कार्यवाही चालू असेल त्याला त्याच्याविरुध्द लावण्यात आलेल्या आरोपांचे खंडन करण्याची संधी दिली पाहिजे;
• प्रकरणाची संपूर्ण वस्तुस्थिती आणि परिस्थितीवर शिक्षा/दंड अवलंबून असले पाहिजेत;
• लादलेली शिक्षा/दंड याचे प्रमाण आणि तीव्रता, कायद्यातील तरतूदी किंवा आरोपित नियम यांचा भंग केल्याच्या प्रमाणात असली पाहिजे;
• दंड लादण्याबाबतच्या आदेशात कायदाभंगाचे स्वरूप स्पष्टपणे नमूद केले पाहिजे;
• कायद्याच्या ज्या तरतूदी अंतर्गत दंड लादला गेला आहे त्या स्पष्टपणे नमूद केल्या पाहिजेत;

तसेच कलम 126 मध्ये स्पष्टपणे/तपशीलवार नमूद केले आहे की विशेषत: निम्ननिर्देशित बाबींसाठी मोठ्या प्रमाणात शिक्षा/दंड लादण्यात येऊ नये :-

• कोणत्याही लहान कायदेभंगासाठी (लहान कायदेभंग याची अशी व्याख्या करण्यात आली आहे की जेथे तरतुदीचे उल्लंघन केलेल्या प्रकरणात कराची रक्‍कम  रु.5000/- पेक्षा कमी आहे), किंवा
• कायद्याच्या कार्यपध्दतीची आवश्यकता, किंवा
• दस्तऐवजातील सहजपणे सुधारता येण्याजोगी चूक/वगळलेली गोष्ट (कायद्यात सांगितल्याप्रमाणे नोंदीतील स्पष्टपणे दिसणारी चूक) जी चूक कोणत्याही लबाडीच्या उद्देशाने किंवा संपूर्ण दुर्लक्षतेमूळे झालेली नाही.

तसेच CGST/SGST अधिनियमात जेथे निश्चित रक्‍कमेचा दंड किंवा निश्चित टक्‍केवारी यांची तरतूद केलेली आहे, तीच तरतूद लागू होईल.

CGST/SGST अधिनियमात तरतूद करण्यात आलेले शिक्षा/दंडाचे परिमाण काय आहे?

कलम 122(1) मध्ये केलेल्या तरतुदींनुसार एखाद्या करपात्र व्यक्‍तीने जर कलम 122 मध्ये निर्देशित केलेल्या गुन्‍हा /अपराध यापैकी कोणताही गुन्‍हा /अपराध केल्यास त्याला दंड अदा करण्याची शिक्षा होईल, जी खालील नमूद केलेल्या रकमांपेक्षा जास्त असेल :

• चुकविलेल्या कराची रक्‍कम , लबाडीने परतावा म्हणून मिळविलेली रक्‍कम , जमा लाभ म्हणून उपभोगलेली रक्‍कम  किंवा कपात न केलेली किंवा जमा न केलेली रक्‍कम  किंवा कमी कपात केलेली किंवा कमी संकलित केलेली रक्‍कम ; किंवा
• रु.10,000/-ची रक्‍कम

तसेच, कलम 122(2) मधील तरतुदींनुसार एखादी नोंदणीकृत करपात्र व्यक्‍ती, ज्या व्यक्‍तीने कर अदा केला नाही किंवा पुरवठ्यांवर कमी कर अदा केला, तर सदर व्यक्‍ती शिक्षा/दंडास पात्र होईल, सदर दंड खाली नमूद करण्यात आलेल्या रकमेपेक्षा अधिक असेल;

• अदा न केलेल्या कराच्या किंवा कमी अदा केलेल्या कराच्या 10 टक्‍के; किंवा
• रु. 10,000/-

करपात्र व्यक्‍तीशिवाय अन्‍य कोणत्याही व्यक्‍तीला काही दंड विहित केला आहे कां ?

होय. कलम 122(3) मधील तरतुदींनुसार कोणत्याही व्यक्‍तीला `.25,000/- पर्यंत दंड लागू होतो, जर त्या व्यक्‍तीने :

• 21 गुन्‍हे /अपराधांपैकी कोणताही गुन्‍हा /अपराध यात मदत केल्यास किंवा प्रोत्साहन दिल्यास;
• जप्तीयोग्य मालाच्या बाबतीत (प्राप्त करणे, पुरवठा करणे, संचय करणे, किंवा वाहतूक करणे) व्यवहार केल्यास;
• अधिनियमाचे उल्लंघन करून सेवांचा पुरवठा प्राप्त करणे किंवा त्याबाबत व्यवहार केल्यास;
• हुकूमनामा निर्गमित  केलेल्या अधिकाऱ्यासमोर अनुपस्थित राहिल्यास;
• कायद्यां तर्गत पुरवठयाबाबत कोणतेही बीजक निर्गमित  न केल्यास किंवा कोणतेही बीजक लेख्यांमध्ये न दर्शविल्यास.

CGST/SGST अधिनियमांतर्गत ज्या उल्लंघनासाठी दंड विहित केलेला नाही, त्या उल्लंघनासाठी कोणत्या दंडाची तरतूद करण्यात आली आहे?

CGST/SGST अधिनियम कलम 125 मध्ये अशी तरतूद केली आहे की एखाद्या व्यक्‍तीने या कायद्यातील किंवा या कायद्यां तर्गत केलेल्या नियमांतील कोणत्याही तरतुदीचे उल्लंघन केल्यास, ज्या उल्लंघनासाठी वेगळा दंड विहित केलेला नाही, त्याबाबत ती व्यक्‍ती रु.25,000/- पर्यंत रकमेच्या दंडास पात्र ठरेल.

वैध दस्तऐवजाशिवाय वस्तू/मालाची वाहतूक करणे किंवा नोंदवहीत योग्य नोंद न घेता वस्तू/माल काढणे याबाबत काय कारवाई करता येते?

जर एखादी व्यक्‍ती कायद्यां तर्गत विहित केलेल्या दस्तऐवजांशिवाय (बीजक आणि प्रतिज्ञापत्र (declaration)) वस्तू/मालाची वाहतूक किंवा वाहतूकीच्या दरम्यान वस्तू/मालाचा साठा करीत असल्यास किंवा ज्या वस्तू/मालाची त्या व्यक्‍तीने ठेवलेल्या लेखापुस्तकात किंवा हिशोबात नोंद घेतलेली नाही, अशा वस्तू/मालाचा पुरवठा करीत असल्यास किंवा साठा करीत असल्यास, ज्या वाहनाव्‍दारे वाहतूक केली जात होती, त्या वाहनासह सदर वस्तू/माल स्थानबद्ध केला जाईल.

जेथे मालक पुढाकार घेतात :- लागू असलेल्या कराच्या अधिदानानंतर आणि 100% कराएवढा दंड अदा केल्यानंतर किंवा कथित रकमेएवढी सुरक्षा रक्‍कम,अदा केल्यानंतर सदर वस्तू/माल मुक्‍त केला जाईल.

करमुक्‍त वस्तू/मालाच्या बाबतीत, वस्तू/मालाच्या किंमतीच्या 2% किंवा `.25000/- यापैकी जी कमी असेल, ती दंडाची रक्‍कम असेल.

जेथे मालक पुढाकार घेत नाहीत :- लागू असलेल्या कराच्या अधिदानानंतर आणि वस्तू/मालाच्या किंमतीच्या 50% एवढी रक्‍कम  किंवा कथित रक्‍कमेएवढी सुरक्षा रक्‍कम  अदा केल्यानंतर सदर वस्तू/माल मुक्‍त केला जाईल. करमुक्‍त वस्तू/मालाच्या बाबतीत, वस्तू/मालाच्या किंमतीच्या 5% किंवा `.25000/- यापैकी जी कमी असेल, ती दंडाची रक्‍कम  असेल.

सदर योजनेसाठी अपात्र असली तरीही जी व्यक्‍ती संयुक्‍त कर योजनेचा (composition scheme) पर्याय निवडते, त्या व्यक्‍तीसाठी काय दंड विहीत केला आहे?

कलम 10(5) मधील तरतुदीप्रमाणे जर एखादी व्यक्‍ती ज्याने आपल्या कर दायित्वासाठी संयुक्‍त कर योजनेचा पर्याय निवडला आहे आणि जर ती व्यक्‍ती सदर योजनेसाठी अपात्र असल्यास त्या व्यक्‍तीकडून दंड आकारला जाईल, जी रक्‍कम  अधिनियमातील तरतुदीनुसार देय कराएवढी असेल, म्हणजेच सामान्‍य करपात्र व्यक्‍तीला जेवढी देय असते तेवढी रक्‍कम ,परंतू त्याला देय असणाऱ्या कराच्या व्यतिरिक्‍त ही दंडाची रक्‍कम  असेल.

"जप्ती" (confiscation) या शब्दाचा अर्थ काय ?

अधिनियमात "जप्ती" या शब्दाची व्याख्या केलेली नाही. संकल्पना रोमन कायद्यातून आलेली आहे आणि त्यामध्ये याचा अर्थ "जप्त करणे" किंवा सम्राटाच्या ताब्यात घेणे, आणि सम्राटाच्या वैयक्तिक तिजोरीत किंवा खजि-यात हस्तांतरित करणे असा आहे. "जप्ती" या शब्दाची Aiyar's Law Lexicon मध्ये अशी व्याख्या देण्यात आली आहे की "खाजगी मालमत्ता सार्वजनिक खजि-यात दंड म्हणून जमा करणे" किंवा " घडलेल्या गुन्‍हा /अपराधाची राज्य किंवा देशाला भरपाई म्हणून मालमत्ता हिरावून घेणे."

थोडक्‍यात याचा अर्थ असा की मालाचा मालकी हक्‍क सरकारला हस्तांतरित होतो.

CGST/SGST अधिनियमांतर्गत कोणत्या परिस्थितीत वस्तू/माल जप्त करता येतो?

CGST अधिनियम कलम 70 अंतर्गत, वस्तू/माल जप्तीयोग्य होतो, जेव्हा एखादी व्यक्‍ती खालील परिस्थितीत व्यवहार करते :-

• जर या अधिनियमातील कोणत्याही तरतुदींचे उल्लंघन करून मालाचा पुरवठा केला किंवा माल प्राप्त करून घेतला आणि या उल्लंघन परिणामस्वरूप जर अधिनियमांतर्गत देय कर अदा करणे चुकविण्यात आले; किंवा
• अधिनियमांतर्गत आवश्यक असल्याप्रमाणे कोणत्याही वस्तू/माल यांची हिशोबात नोंद न घेतल्यास; किंवा
• अधिनियमांतर्गत नोंदणी अर्ज न करता करपात्र मालाचा पुरवठा केल्यास; किंवा
• CGST/SGST अधिनियमातील तरतुदींचे उल्लंघन करून मालाची वाहतूक करण्यासाठी वाहतूकीचे साधन म्हणून कोणतेही वाहन वापरल्यास; (मालकास माहिती नसतांना वापरलेले असेल तर, नाही)
• कर अदा करणे चुकविण्याच्या हेतूने अधिनियम/नियमातील तरतुदींचे उल्लंघन केल्यास.

सक्षम अधिकाऱ्याने माल जप्त केल्यावर त्या मालाचे काय होते?

जप्ती केल्यावर, शासन/सरकारकडे जप्त केलेल्या मालाचा हक्‍क येतो, अणि सक्षम अधिका-याने याबाबतीत विनंती केलेल्या प्रत्येक पोलीस अधिकाऱ्याला मालाचा ताबा घेण्यासाठी मदत करावी लागेल.

जप्त केल्यावर, वस्तू/माल मुक्‍त करून घेण्याचा पर्याय व्यक्‍तीला देण्याची आवश्यकता आहे का?

होय. कलम 130(2) अनुसार, जप्तीयोग्य वस्तू/मालावर ताबा असलेल्या मालक किंवा प्रभारी व्यक्‍तीला (person-in-charge), जप्तीच्या ऐवजी, दंडाची रक्‍कम  भरण्याचा पर्याय दिला पाहिजे, (दंडाची रक्‍कम  जप्त केलेल्या वस्तू/मालाच्या बाजारभावापेक्षा जास्त असू नये). या वस्तू/माल संबंधित देय कर आणि अन्‍य देय शुल्क या व्यतिरिक्‍त दंडाची रक्‍कम  अदा करावी लागेल.

विहित दस्तऐवजांशिवाय माल घेऊन जाणाऱ्या कोणत्याही वाहनावर जप्ती आणता येते कां ?

होय. कलम 130 मधील तरतुदींनुसार कोणतेही वाहन जे अधिनियमात विहित केलेले दस्तऐवज किंवा घोषणापत्राशिवाय (declaration) मालाची वाहतूक करीत असल्यास, सदर वाहन जप्त करता येईल. तथापि, जर वाहनाचा मालक, आवश्यक दस्तऐवज आणि घोषणापत्राशिवाय नेण्यात येणारा माल हा त्याच्या माहितीशिवाय किंवा दुर्लक्ष केल्याने किंवा त्याच्या प्रतिनिधीच्या माहितीशिवाय किंवा दुर्लक्ष केल्याने नेण्यात येत असल्याचे सिद्ध करू शकला तर उपरोक्‍त नमूद केल्याप्रमाणे वाहनावर जप्ती लागू होणार नाही.

"फिर्यादी कारवाई" (Prosecution) म्हणजे काय?

फिर्यादी कारवाई म्हणजे कायदेशीर कारवाई संस्थित करणे किंवा प्रारंभ करणे असा आहे; अपराध्याविरुध्द औपचारिक आरोप प्रकट करण्याची प्रक्रिया. फौजदारी प्रक्रिया संहिता कलम 198 मध्ये फिर्यादी कारवाई याची व्याख्या "एखाद्या व्यक्‍ती विरुध्द कायदेशीर कार्यवाही संस्थित करणे किंवा सुरू करणे" अशी करण्यात आलेली आहे.

CGST/SGST अधिनियमांतर्गत कोणत्या गुन्‍हे /अपराधासाठी फिर्याद दाखल करण्याची आवश्यकता आहे?

CGST/SGST अधिनियम कलम 73 अंतर्गत विहित करण्यात आलेल्या महत्वाच्या/गंभीर गुन्‍हे /अपराधांची सूची देण्यात आली आहे, ज्यांच्याकरिता फौजदारी कार्यवाही (criminal proceedings) आणि फिर्याद (prosecution) संस्थित करणे आवश्यक असते. अशा 12 महत्वाच्या/गंभीर गुन्‍हे /अपराधांची यादी खालीलप्रमाणे आहे :-

(a) बीजक निर्गमित  न करता किंवा खोटे/चुकीचे बीजक निर्गमित  करून मालाचा पुरवठा करणे;

(b) मालाचा पूरवठा न करता बीजक निर्गमित  करणे;

(c) जमा केलेल्या कराचा तीन महिन्‍याहून जास्त कालावधीसाठी भरणा न करणे;

(d) मालाच्या आणि/किंवा सेवांच्या प्रत्यक्ष प्राप्तीशिवाय इनपूट टॅक्‍स क्रेडिटचा (ITC) लाभ घेणे;

(e) फसवणुकीने परतावा /refund मिळविणे;

(f) कलम (a) ते (e) अंतर्गत समावेश नसलेल्या कोणत्याही गु-ह्याव्‍दारे कर चुकविणे, चुकीच्या पद्धतीने इनपूट टॅक्‍स क्रेडिटचा लाभ घेणे, किंवा परतावा मिळविणे;

(g) कर चुकविण्याच्या उद्देशाने खोटी माहिती सादर करणे किंवा बनावट आर्थिक नोंदी करणे किंवा खोटे हिशोब/दस्तऐवज सादर करणे;

(h) एखाद्या अधिकाऱ्याला त्याचे कर्तव्य करण्यापासून प्रतिबंध करणे किंवा अटकाव करणे;

(i) जप्तीयोग्य वस्तू/मालाच्या बाबतीत व्यवहार करणे म्हणजे वस्तू/मालाची प्राप्ती, पुरवठा, संचय किंवा जप्ती योग्य वस्तू/मालाची वाहतूक करणे;

(j) अधिनियमांचे उल्लंघन करून सेवांचा पुरवठा प्राप्त करणे/व्यवहार करणे;

(k) महत्त्वाचे पुरावे किंवा दस्तऐवजात छेडछाड करणे किंवा नष्ट करणे;

(l) अधिनियमांतर्गत/नियमांतर्गत आवश्यक असलेली कोणतीही माहिती देण्यात असमर्थ ठरणे, किंवा खोटी माहिती देणे;

(m) वरील (a) ते (l) गुन्‍हे /अपराधांपैकी कोणताही करण्याचा प्रयत्न करणे (attempting to commit) किंवा प्रोत्साहन देणे (abetting).

CGST/SGST अंतर्गत कोणत्याही अपराधासाठी दोषी सिद्ध झाल्यावर विहित केलेली शिक्षा काय आहे?

कलम 132(1) मधील तरतुदींनुसार शिक्षेची योजना खालीलप्रमाणे :

निम्ननिर्देशित अपराध केल्यास .....	शिक्षा ( कैद पर्यंत .... )
चुकवलेला कर - `.5 कोटीच्यावर किंवा पुनरावृत्ती गुन्‍हे गार `.250 लाख.	5 वर्षे आणि दंड (Fine)
चुकवलेला कर - `.2 कोटी ते `.5 कोटी.	3 वर्षे आणि दंड (Fine)
चुकवलेला कर - `.1 कोटी ते `. 2 कोटी.	1 वर्षे आणि दंड (Fine)
खोटे दस्तऐवज. अधिकाऱ्याला प्रतिबंध करणे. दस्तऐवजात हस्तक्षेप/छेडछाड करणे.	6 महिने.

CGST / SGST अधिनियमांतर्गत अंतर्गत दखलपात्र (cognizable) आणि अदखलपात्र (non-cognizable) अपराध कोणते आहेत?

CGST/SGST अधिनियम कलम 132(4) आणि 132(5) अनुसार:-

• सर्व गुन्‍हे /अपराध जेथे चुकविलेला कर `.5 कोटीपेक्षा कमी असतो, ते गुन्‍हे /अपराध अदखलपात्र (non-cognizable) आणि जामीनपात्र (bailable) होतील;
• सर्व गुन्‍हे /अपराध जेथे चुकविलेला कर  `.5 कोटीपेक्षा जास्त असतो, ते गुन्‍हे /अपराध दखलपात्र (cognizable) आणि अजामीनपात्र (nonbailable) होतील.

फिर्यादी कारवाईचा आरंभ करण्यासाठी सक्षम प्राधिकाऱ्याची पूर्व संमती अनिवार्य आहे कां ?

होय. नियुक्‍त प्राधिकाऱ्याच्या पूर्वसंमतीशिवाय कोणत्याही व्यक्‍तीवर कोणत्याही गुन्‍हा /अपराधासाठी फिर्याद दाखल करता येत नाही.

CGST/SGST अधिनियमांतर्गत फिर्याद दाखल करण्यासाठी अपराधी किंवा सदोष मनोवृत्तिची (mensrea) आवश्यकता आहे कां ?

होय. तथापि कलम 135 अंतर्गत मानसिक स्थितीचे अस्तित्व (म्हणजे "सदोष मानसिक स्थिती किंवा अपराधी मन") गृहित धरले आहे, अपराध करण्यासाठी या मनस्थितीची आवश्यकता असते, अशा प्रकारच्या मानसिक स्थितीशिवाय अपराध हातून घडत नाही.

सदोष मानसिक स्थिती म्हणजे काय ?

कोणतेही कृत्य करताना, सदोष मानसिक स्थिती, ही एक मनाची अवस्था आहे जेथे -

1. एखादे कृत्य हेतुत: केले जाते;
2. कृत्य आणि त्याचा गर्भितार्थ याची जाणीव असते आणि नियंत्रित असते;
3. कृत्य करणारी व्यक्‍ती दबावाखाली कृत्य करत नाही आणि कृत्यामधील अडथळयांवर मात करू शकते;
4. व्यक्‍तीला विश्वास आहे किंवा विश्वास ठेवण्यास कारणे आहेत की सदर कृत्य कायद्याच्या विरुध्द आहे.

CGST/SGST अधिनियमांतर्गत कंपनी विरुध्द कार्यवाही किंवा कोणत्याही गुन्‍हा /अपराधासाठी फौजदारी कारवाई/फिर्याद दाखल करता येते का?

होय. CGST/SGST अधिनियम कलम 137 मध्ये अशी तरतूद करण्यात आली आहे की, जी व्यक्‍ती कंपनीची प्रमुख किंवा कंपनीचे व्यापार/व्यवहार चालविण्यास जबाबदार असते, ती व्यक्‍ती कंपनीचा कारभार सांभाळत असतांना कंपनीने केलेल्या गुन्‍हा /अपराधासाठी कंपनी बरोबर, कारवाई सुरू करण्यास आणि सदर अपराधासाठी विहित केलेल्या शिक्षेस पात्र असते. कंपनीने केलेला एखादा अपराध जर :-

• संमतीने/डोळेझाकपणे केलेला असेल; किंवा
• कंपनीच्या एखाद्या अधिकाऱ्याच्या दुर्लक्षितपणाशी संबंधित असेल तर अशा अधिकाऱ्याला त्या अपराधाबद्दल दोषी मानले जाईल आणि सदर अधिकारी त्याच्या विरुध्द कार्यवाही चालू करण्यास आणि त्यानुसार शिक्षेस पात्र ठरेल.

गुन्‍हा /अपराधांची संयुक्‍त तडजोड (compounding ऑफ offences) याचा अर्थ काय होतो?

फौजदारी प्रक्रिया संहिता कलम 320 यात "संयुक्‍त तडजोड" याची व्याख्या देण्यात आली आहे. त्यानुसार मोबदल्यापोटी किंवा अन्‍य व्यक्तिगत हेतूने फिर्यादी कारवाई संपुष्टात आणणे.

CGST/SGST अधिनियमांतर्गत अपराधांच्या बाबतीत "संयुक्‍त तडजोड" (compounding of offences) करता येते का?

होय. CGST/SGST अधिनियम कलम 138 अनुसार कोणताही अपराध, खाली नमूद केलेल्याशिवाय, विहित (संयुक्‍त) केलेली रक्‍कम  अदा केल्यावर संयुक्‍त तडजोडीने मिटवता येईल आणि अशा प्रकारची संयुक्‍त तडजोड फौजदारी फिर्याद दाखल होण्यापूर्वी किंवा फिर्यादी कारवाई चालू असतांना करण्याची परवानगी आहे.

• 12 महत्वाच्या/गंभीर (उपरोक्‍त प्रश्नक्रमांक 15 मध्ये निर्देशित) गुन्‍हे /अपराधातील अनुक्रमांक 1 ते 6 च्या बाबतीत, जर अपराधाचा आरोप असलेल्या व्यक्‍तीने पूर्वी कोणत्याही अशा अपराधांच्या बाबतीत संयुक्‍त तडजोड (compounding) केली आहे.
• 12 महत्वाच्या/गंभीर अपराधातील अनुक्रमांक 1 ते 6 अपराधांच्या बाबतीत मदत करणे/प्रोत्साहन देणे, जर अपराधाचा आरोप असलेल्या व्यक्‍तीने पूर्वी कोणत्याही अशा अपराधांच्या बाबतीत संयुक्‍त तडजोड (compounding) केली आहे.
• कोणताही अपराध (उपरोक्‍त अपराधांच्या खेरीज) `.1 कोटीपेक्षा जास्त मूल्य असलेल्या पुरवठयासंबंधीत कोणत्याही SGSTअधिनियम/इग्स्ट अधिनियम अंतर्गत, जर अपराधाचा आरोप असलेल्या व्यक्‍तीने पूर्वी कोणत्याही अशा अपराधांच्या बाबतीत संयुक्‍त तडजोड (compounding) केली आहे.
• कोणताही अपराध, जो NDPSA किंवा FEMA च्या अंतर्गतसुध्दा अपराध आहे किंवा CGST/SGST खेरीज अन्‍य अधिनियमांतर्गत असलेला अपराध;

संयुक्‍त तडजोडीला केवळ कर, व्याज आणि दंड अदा केल्यानंतर परवानगी दिली पाहिजे अणि अन्‍य कोणत्याही अधिनियमांतर्गत सुरू असलेल्या कार्यवाहीवर संयुक्‍त तडजोडीचा परिणाम होता कामा नये.

गुन्‍हा /अपराधांच्या बाबतीत संयुक्‍त तडजोड करण्यासाठी कोणत्याही आर्थिक मर्यादा विहित केल्या आहेत का?

होय. संयुक्‍त तडजोडीसाठी कमीत कमी रकमेची मर्यादा खाली नमूद केलेल्या रकमेपेक्षा जास्त असली पाहिजे :-

1. संबंधीत कराच्या 50% किंवा रु. 10,000/-
संयुक्‍त तडजोडीसाठी जास्तीत जास्त रकमेची मर्यादा खाली नमूद केलेल्या रकमेपेक्षा जास्त असली पाहिजे :-

2. संबंधीत कराच्या 150% किंवा रु.30,000/-

CGST/SGST अधिनियमांतर्गत अपराधाबाबत संयुक्‍त तडजोड करण्याचा परिणाम काय होतो?

कलम 138 उप-कलम (3) मधील तरतुदींनुसार संयुक्‍त रक्‍कम,अदा केल्यानंतर, या अधिनियमांतर्गत पुढील कोणतीही कारवाई करू नये आणि अगोदर चालू असलेली फौजदारी कारवाई संपुष्टात आली असे मानण्यात येईल.

 

स्रोत : केंद्रीय उत्पाद आणि सीमा शुल्क बोर्ड, भारत सरकार