पापलेट

पापलेट

मासळीच्या बाजारात पाँफ्रेट मासे पापलेट किंवा पपलेट या सामान्य मराठी नावाने ओळखले जातात. पापलेट हा पाँफ्रेट या शब्दाचाच अपभ्रंश आहे. पाँफ्रेट मासे तीन प्रकारचे असतात – करडा किंवा रुपेरी पाँफ्रेट, पांढरा पाँफ्रेट आणि काळा पाँफ्रेट. करडा आणि पांढरा पाँफ्रेट हे स्ट्रोमॅटिइडी या मत्स्यकुलातले असले, तरी दोन वेगळ्या वंशांचे आहेत. करडा पाँफ्रेट स्ट्रोमॅटियस वंशाचा व पांढरा काँड्रोप्लायटीस वंशातला आहे. काळा पाँफ्रेट फोर्मिओनिडी मत्स्यकुलातला असूनफोर्मिओ वंशाचा आहे. करड्या अथवा रुपेरी पाँफ्रेटाचे शास्त्रीय नाव स्ट्रोमॅटियस अर्जेंटियस, पांढर्‍याचे काँड्रोप्लायटीस चायनेन्सिस आणि काळ्याचे फोर्मिओ नायजर आहे. व्यापारी दृष्टीने फोर्मिओ नायजर या माशाला जरी पाँफ्रेट म्हणत असले, तरी तो खरा पाँफ्रेट नव्हे.

करडा अथवा रुपेरी पाँफ्रेट हा खरा पाँफ्रेट होय.

करडा अथवा रुपेरी पाँफ्रेट

याचे मराठी नाव चांदवा आहे.

भारतापासून मलाया द्वीपकल्पापर्यंतच्या आणि त्याच्याही पलीकडच्या समुद्रात हे मासे सापडतात. यांची लांबी सु. ३० सेंमी. पर्यंत असते. प्रौढ माशाचे वजन सु. १ किग्रॅ. असते. डोक्याची व शेपटीची लांबी शरीराच्या लांबीच्या सु. १/४ असते. डोके व पाठ (पार्श्र्व रेखेपर्यंत) करड्या रंगाची असून त्यात जांभळ्या रंगाची झाक असते. डोक्याच्या आणि शरीराच्या दोन्ही बाजू रुपेरी करड्या असून पोटाकडची बाजू पांढरी असते. सगळ्या शरीरावर बारीक काळे ठिपके असतात. प्रच्छदाच्या (कल्लयावरील झाकणाच्या) वरच्या भागावर काळा ठिपका असतो. शेपटीचा भाग पिवळसर पांढरा असतो. कनीनिका (मध्यभागी छिद्र असलेले डोळ्यातील रंगयुक्त पटल) रुपेरी असते

शरीर दोन्ही बाजूंनी दबलेले असते. पृष्ठपक्ष आणि गुदपक्ष (पाठीवरील व गुदाजवळील पर) करड्या रंगाचे असून त्यांवर दाट काळे ठिपके असतात. या दोन्ही पक्षांतील कंटक (काटे) छाटल्यासारखे दिसतात. पुच्छपक्ष (शेपटीचा पर) खोल भेगेने द्विशाखित झालेला असून त्याची खालची पाली जास्त लांब असते. सगळे शरीर लहान, पातळ शल्कांनी (खवल्यांनी) आच्छादिलेले असून ते झडणारे असतात.

या माशांचे मांस लुसलुशीत आणि स्वादिष्ट असल्यामुळे त्यांचा खाण्याकरिता बराच उपयोग करतात. यामुळे यांची मासेमारी फार मोठ्या प्रमाणावर चालते

मुंबई किनार्‍यावर यांच्या मासेमारीचा हंगाम ऑक्टोबरमध्ये सुरू होतो व नोव्हेंबर ते फेब्रुवारी या काळात तो तेजीत असतो. या अवधीत हे मासे फार मोठ्या प्रमाणावर पकडले जातात. फेब्रुवारीनंतर यांचे थवे स्थलांतर करून दक्षिणेकडे जातात. मार्च आणि एप्रिल महिन्यांत दक्षिण कारवारच्या किनार्‍यावर ते मुबलक असतात. यानंतर ते मलबार किनार्‍यावर जुलै आणि ऑगस्ट महिन्यांत विपुल असतात. अशाच प्रकारचे या माशांचे स्थलांतर भारताच्या पूर्व किनार्‍यावर होत असल्याचे दिसून येते.

पांढरा पाँफ्रेट

याचे मराठी नाव सरंगा असे आहे. पुष्कळ बाबतीत या माशांचे रुपेरी पाँफ्रेटशी साम्य आहे, परंतु रंग मात्र त्याच्यापेक्षा निराळे असतात. हा मासा गडद करड्या रंगापासून तो फिक्कट तपकिरी करड्या रंगापर्यंत कोणत्याही रंगछटेचा असू शकतो. खालच्या बाजूचा रंग रुपेरी असून त्यात धातूच्या चमकेप्रमाणे छटा असतात. सर्व शरीरावर तपकिरी ठिपके असतात. पिल्लांचे पर काळे असतात. नैर्ऋत्य मॉन्सूनच्या काळात मलबार किनार्‍यावर हे मासे विपुल असतात. बंगालच्या उपसागराच्या उत्तर भागातही ते मोठ्या प्रमाणावर सापडतात.

काळा पाँफ्रेट

याचे मराठी नाव हलवा हे आहे.

हा मासा रुपेरी आणि पांढर्‍या पाँफ्रेटांच्या कुलातला नसून भिन्न कुलातला आहे; पण दिसायला तो बराचसा रुपेरी पाँफ्रेटासारखा असल्यामुळे मासळी बाजारात यालाही पाँफ्रेट हे नाव मिळालेले आहे.

याचे शरीर सापेक्षतेने मोठे असते. शरीराची लांबी सु. ६० सेंमी. पर्यंत असते; मलबार किनार्‍यावरील माशांची सरासरी लांबी सु. ३८ सेंमी. असते. रंग गडद तपकिरी अथवा करडा तपकिरी असून त्यांत निळ्या रंगाच्या छटा असतात. पोटाकडचा भाग फिक्कट तपकिरी असतो. परांचे टोकाकडचे भाग काळसर असतात. शेपटी पिवळसर रंगाची असून तिच्यावर तपकिरी रंगाचे तीन आडवे पट्टे असतात. काळ्या पाँफ्रेटात वसा (चरबी), कॅल्शियम, फॉस्फरस आणि प्रथिने बर्‍याच प्रमाणात असतात.

पाँफ्रेटांच्या मासेमारीची भारतातील महत्त्वाची केंद्रे पश्चिम किनार्‍यावर द्‍क्षिण कारवार व मलबार आणि पूर्व किनार्‍यावर विशाखापटनम् व नेलोर जिल्हा ही होत.

कर्वे, ज. नी.; जमदाडे, ज. वि.

स्त्रोत: मराठी विश्वकोश