मृदा सौरकरण

सूर्य प्रकाश ज्याच्या मदतीने आपण जमिनीचे सोलरायजेशन म्हणजेच मृदा सौरकरण करून वेगवेगळ्या प्रकारच्या तणांचा, रोग पसरविणार्या जिवाणूंचा, बुरशीजन्य आणि सूत्रकृमींना नष्ट करू शकतो. मृदा सौरकरण म्हणजे मातीशी निगडित रोग आणि किड नियंत्रण करण्यासाठी गरम कालावधीत पारदर्शक पॉलीथिन सीट सोबत झाकून माती गरम करण्याची नैसर्गिक पद्धत होय. रोगग्रस्त मातीत उच्च प्रतीची पिके तयार करण्यासाठी ही तंत्रज्ञान व्यावसायिकरित्या वापरली जात आहे. मृदा सौरकरणामुळे रोग, किटक आणि तण तर कमी होतेच तसेच मातीमध्ये फायदेकारक परिणामदेखील होतात. ज्यामुळे वनस्पतींची उच्च वाढ होते. बर्याच संशोधनानुसार असे कळले कि, जमिनीच्या पृष्ठभागावरील सामान्य स्थितीच्या तुलनेत जमिनीच्या तापमान सौरऊर्जा दरम्यान सुमारे 8-10 अंश सेंटीग्रेड ने वाढते. ज्याने विविध प्रकारचे तण आणि मातीयुक्त रोग (सूक्ष्मजीव) नष्ट होतात. मृदा सौरकरण कसे करावे: सोलराइजेशन किंवा सौरकरण करण्यासाठी सर्वप्रथम शेताची चांगल्या प्रकारे खोल नांगरणी करावी. पिकांची पेरणीनंतर शेतात नमी राखण्यासाठी हलके पाणी द्यावे. हलके पाणी दिल्यानंतर जमिनीवर पारदर्शक पॉलीथिन पसरवून पॉलीथिनला शेताच्या कडेने मातीने आत मध्ये दाबून द्यावे जेणेकरून उष्णता बाहेर येऊ शकणार नाही. मातीचे सौरकरण तीन ते सहा आठवड्यांपर्यंत केले जाऊ शकते. परंतु याचा कालावधी अधिक झाल्यास मुळासहित तण काढून टाकणे सोपे होते माती सौरकरण दरम्यान पुढील मुद्दे लक्षात ठेवा: माती सौरकरणासाठी नेहमी पातळ आणि पारदर्शक पॉलिथिन सीट (20-25 मायक्रोमेटर्स) वापरणे आवश्यक आहे. हि पॉलिथिन सीट मोठी- काळी पॉलिथिन सीटच्या अपेक्षेने मातीत अधिक ऊर्जा शोषण करते. पॉलिथिन सीट पसरविण्याआधी, शेत एकसमान/सपाट करून घावे. पॉलिथिन सीटला कायम जमिनी-लगत चिटकवून पसरवले पाहिजे. जेणेकरून त्याच्या खाली कमीतकमी हवा राहील. असे केल्यास सौर उष्णतेचे शोषण होईल आणि जमिनीच्या तापमानात जास्तीत जास्त वाढ होईल. पॉलिथिन सीट पसरविण्याआधी शेताची हलक्या हाताने पाणी व्यवस्थापन (50 मिमी) करणे अति आवश्यक असते. याने मातीमध्ये उष्णता अधिक प्रमाणात होते आणि सोबतच मातीमध्ये आढळणार्या सूक्ष्मजीवांवर सूर्यप्रकाशाचा प्रभाव वाढतो. मृदा सौरकरणासाठी जमिनीतील ओलाव्याची महत्वपूर्ण भूमिका असते. मृदा सौरकरण एप्रिल ते जून पर्यंत जेव्हा तापमान अधिक असेल तेव्हा केले पाहिजे. आणि लक्षात ठेवा शेतात कोणतेच पिक नसायला हवे. यावेळी पारदर्शक पॉलिथिन अधिक जास्तीत जास्त वेळाने मातीचे उपचार चांगले परिणाम मिळवतात. सौरकरणाच्या संशोधनातून ज्ञात परिणामांनुसार, देशाच्या उत्तरेकडील भागात मे ते जून महिन्यांत आणि एप्रिल ते मे महिन्यांत दक्षिणेकडील भागात मृदा सौरकरण करणे अतिशय चांगले आहे. कारण त्या महिन्यांमध्ये वातावरणातील तापमान जास्त आहे आणि आकाश स्पष्ट आहे. मृदा सौरकरणाच्या योग्य प्रभावासाठी, याचा कालावधी 8 ते 10 आठवडे असला पाहिजे. जेणेकरून रूट आणि गवत पासून वाढत तण नष्ट होईल. जेणेकरून मुळांपासून आणि खोडांपासून उगणार्या तणांचा बंदोबस्त होऊ शकेल. मृदा सौरकरणानंतर लगेच शेतात नांगरणी करू नये. नाहीतर याचा प्रभाव कमी होतो. पेरणीवेळी डिबलर किंवा यासारख्या अन्य यंत्रांचा प्रयोग करावा जे फक्त ओहोळ बनविण्यासाठी काम करतात. सरळ सीड ड्रिलमधून थेट पेरणी केल्यास फायदेशीर ठरली आहे.

मृदा सौरकरणाचे फायदे

अधिकाधिक तणांचे नियंत्रण 4 ते 6 आठवड्यांपर्यंत मृदा सौरीकरण केल्याने होते. परंतु कंद आणि फांद्यांमुळे उगाणार्या तणे जे जमिनीत खूप खोलवर असतात अशा तणांना नियंत्रणासाठी 8 ते 10 आठवड्यांपर्यंत सौरकरण केल्याचा लाभ मिळतो. मृदा सौरकरणाने मातीमधील असणारे सूक्ष्म जिवाणू आणि तणांचे बियाणे पूर्णपणे नष्ट झाल्याने पिकांची वाढ आणि उत्पादन चांगले होते. याशिवाय, फायदेकारक सूक्ष्मजीवांचे सक्रियकरण आणि जमिनीतील पोषक तत्त्वांचे द्रावण आणि त्यांचे उपलब्धता वाढते. सोबतच जमिनीतील नायट्रोजनचा स्तर वाढतो ज्यामुळे अधिक पिक उत्पादन होते. देशाच्या वेगवेगळ्या भागात शोध परिणामांवरून हे समजले जाते की मातीतील सौरकरणामुळे प्रभावी तण नियंत्रणामुळे कांद्याच्या उत्पादनात 100 ते 125 टक्के, भुईमूगात 52% आणि तिळामध्ये 72% वाढ झाली आहे. मृदा सौरकरण हे पर्यावरणास अनुकूल तंत्र असल्यामुळे, मातीची पुनर्रचना वापरकर्त्यासाठी पूर्णपणे सुरक्षित आहे. हे वापरल्याने शेत लागवडीचा खर्चही कमी होतो. मृदा सौरकरणाने शेतकर्याला निरोगी पिक तर मिळतेच सोबतच किटकनाशके, बुरशीनाशक आणि तणनाशकांवरील खर्चापासूनही मुक्त होते.

मृदा सौरकरणामध्ये येणार्या समस्या

मृदा सौरकरणाच्या वापरातील पॉलिथिन सीटची किंमत अधिक असल्याने हि पद्धत थोडी खर्चाची आहे जी रोख उत्पादनांची, फलोत्पादन, भाजीपाला इत्यादींसाठी मर्यादित आहे. या तंत्राचा वापर त्या भागात फायदेशीर आहे जेथे आकाश कमीतकमी 50-60 दिवसांसाठी स्पष्ट आहे आणि वातावरण तापमान 40 अंश डिग्री से.ग्रे. पेक्षा जास्त राहते. सिंचित जमिनीसाठी आणि क्षेत्रांसाठी हि मृदा सौरकरण पद्धत उपयुक्त नाही

स्रोत:- कृषी जागरण